مطالعه قند و ليپيد تهران يك مطالعه گسترده در حوزه بهداشتي است كه براي نخستين بار در كشور توسط مركز تحقيقات غدد درون‌ريز و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي از سال 1376 به بررسي عوامل خطرساز بيماري‌هاي غيرواگير در شهروندان ساكن شرق كلان شهر تهران پرداخته است.

برخی اهداف اصلی :

1.  تعیین روند تغییرات کوتاه و دراز مدت لیپید و قند در گروه های سنی مختلف به تفکیک جنس
2. تعیین میزان بروز دیس لیپیدمی در گروه های سنی مختلف به تفکیک جنس
3. تعیین میزان بروز  IGT در جمعیت بالای 20 سال به تفکیک جنس
4. تعیین میزان بروز دیابت در گروه های سنی مختلف به تفکیک جنس
5. تعیین عوامل موثر بر تغییرات کوتاه و دراز مدت لیپید و قند در گروه های سنی مختلف به تفکیک جنس
6. تعیین عوامل موثر بر میزان بروز دیس لیپیدمی در گروه های سنی مختلف به تفکیک جنس
7. تعیین عوامل موثر بر میزان بروز  IGT در جمعیت بالای 20 سال به تفکیک جنس
8. تعیین رابطه سطح سرمی لیپیدها و قند با میزان بروز وقایع عروقی قلب و مغز در جمعیت بالای 30 سال به تفکیک جنس
9. تعیین رابطه IGT و دیابت با میزان بروز وقایع عروقی قلب و مغز در جمعیت بالای 30 سال به تفکیک جنس

برخی اهداف ویژه :

1. تعیین متوسط و صدک های اصلی وزن،شاخص توده بدنی، فشارخون سیستولیک و دیاستولیک و  لیپیدها و قند سرمی در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
2. تعیین شیوع IGT، دیابت، دیس لیپیدمی،فشارخون بالا، چاقی و وقایع قلبی عروقی در جمعیت بالای 20 سال تحت مطالعه در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
3. تعیین شیوع وضعیت سیگار کشیدن و یا قرار داشتن در معرض دود آن در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
4. تعیین ارتباط وزن و اندکس های مربوطه به آن (شاخص توده بدنی، دور شکم و نسبت دور شکم به باسن) با فشارخون سیستولیک ،فشارخون دیاستولیک ، سطح سرمی لیپیدها ، قند ناشتا، دیابت، IGT، دیس لیپیدمی و پرفشاری خون در -دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
5. تعیین ارتباط IGT، دیابت، دیس لیپیدمی و پرفشاری خون با حوادث قلبی- مغزی در جمعیت بالای 30سال تحت مطالعه به تفکیک جنس

برخی اهداف آینده نگر:

1. تعیین میزان بروز دیس لیپیدمی در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
2. تعیین میزان بروز IGT در جمعیت بالای 20 سال به تفکیک جنس
3. تعیین میزان بروز دیابت نوع I و II در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
4. تعیین میزان بروز تبدیل IGT به دیابت نوع II در جمعیت بالای 20 سال به تفکیک جنس
5. تعیین میزان بروز پرفشاری خون در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
6. تعیین میزان بروز تبدیل سندرم متابولیک به دیابت نوع دوم در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
7. تعیین میزان بروز وقایع عروقی قلب و مغز در جمعیت بالای 30 سال به تفکیک جنس
8. تعیین میزان بروز مورتالیته در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
9. تعیین روند تغییرات کوتاه و دراز مدت لیپید و قند سرم در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
10. تعیین روند تغییرات کوتاه و دراز مدت فشارخون سیستولیک و دیاستولیک در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
11. تعیین روند تغییرات کوتاه و دراز مدت وزن و اندکس های مربوطه به آن (شاخص توده بدنی، دور شکم و نسبت دور شکم به باسن)در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
12. تعیین روند تغییرات  کوتاه و درازمدت الگوی غذایی در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
13. تعیین روند تغییرات  کوتاه و درازمدت شیوع استعمال دخانیات در دهه های مختلف سنی به تفکیک جنس
14. تعیین ارتباط سطح سرمی لیپیدها و قند با بروز وقایع عروقی قلب و مغز در جمعیت بالای 30 سال به تفکیک جنس
15. تعیین ارتباط فشارخون سیستولیک و دیاستولیک با بروز وقایع عروقی قلب و مغز در جمعیت بالای 30 سال به تفکیک جنس
16. تعیین ارتباط وضعیت استعمال دخانیات با بروز دیس لیپیدمی، سندرم متابولیک، پرفشاری خون و دیابت نوع دوم
17. تعیین ارتباط وزن و اندکس های مربوطه به آن (شاخص توده بدنی، دور شکم و نسبت دور شکم به باسن)  با بروز دیس لیپیدمی، سندرم متابولیک، پرفشاری خون و دیابت نوع دوم 

افراد تحت بررسی و نحوه انتخاب آنها:

جمعیت مورد بررسی مطالعه قند و لیپید تهران شامل افراد بالای 3 سال متعلق به خانوارهای تحت پوشش مرکز بهداشت شرق تهران است که دارای پرونده بهداشتی در سه مرکز بهداشتی – درمانی محمدیان، لیلة القدر و صلواتی واقع در منطقه 13 شهرداری می باشند. و حداقل طي يك سال قبل از آغاز مرحله اول مطالعه در تهران اقامت داشته اند.

در طی مدت اجرای این مطالعه افرادی که به بيماريهاي مزمن و ناتوان كننده (سرطان، نارسايي كبدي يا كليوي ) مبتلا شوند، به علت آن كه بيماري ايشان ممكن است شيوة زندگي  و يا اثر عوامل خطرساز موجود بر بيماريهاي عروقي را دگرگون سازد، از مطالعه خارج خواهند شد اما افرادي كه سابقة بيماري عروقي  باليني دارند، از اين مطالعه حذف نخواهند شد.

جهت انتخاب نمونه های مورد نیاز این مطالعه در ابتدا (سال 1377) لیست کاملی از خانوارهای تحت پوشش سه مرکز بهداشتی درمانی با مراجعه به دفاتر آنها تهیه شد. یک فهرست تجمعی از خانوارهای این سه مرکز تهیه و با استفاده از اعداد تصادفی تعداد 7146 خانوار از میان آنها برگزیده شد. سپس از کلیه این خانوارها جهت شرکت در مطالعه دعوت بعمل آمد.  از این تعداد 5453 خانوار ( شامل 15005 نفر ) در مرحله اول مطالعه ( 80-1377 ) شرکت کردند. این  خانوارها نمونه های پایه این مطالعه جهت انجام بخش دوم این مطالعه ( مرحله آینده نگر) نیز بوده است.و نمونه های حاضر در فازهای بعدی این مطالعه نیز فقط شامل افراد بالای 3 سال این خانوارها بوده است.

حجم نمونه مورد نیاز

ملاحظات و معیارهای مورد نظر این مطالعه جهت برآورد حجم نمونه مورد نیاز به شرح ذیل بود.

الف- معیارها

1. نقطه بحرانی    α= 0.05 (5 درصد)
2. حدود اعتماد  0.95  (95 درصد)
3. قدرت مطالعه  0.80 (80 درصد)
4. دقت لازم      0.10 ( 10 درصد)

ب- ملاحظات

1. وجود اختلاف معنی دار بین نسبت دیس لیپیدمی در گروه سنی زیر 30 سال نسبت به گروه سنی بالاتر
2. دو جنس
3. سه گروه سنی کمتر از 30 سال و 4 گروه سنی بالای 30 سال
4. پیش بینی نسبت احتمالی ديس ليپيدمي در افراد زير ۳۰ سال ۲۵ %(P =0.25)و در افراد بالاي 3۰ سال ۴۰  %(P=0.45)
5. پیش بینی ميزان عدم همكاري برابر ۳۰ %(Attrition=30%) در طول مطالعه آینده نگر
6. اثر طرح (Design effect) برابر 25/1

با در نظر گرفتن مفروضات فوق و استفاده از فرمول محاسباتی N=Z_(1-α/2) (1-P)ε²P  ابتدا حجم نمونه برای هر رده سنی محاسبه و با هم جمع گردید تا حجم کل نمونه مورد نیاز بدست آید.

بدین ترتیب حجم کل نمونه مورد نیاز مطالعه قند و لیپید تهران برابر 17334 نفر محاسبه شد که کاهش تا حداکثر 30% آن در طی اجرای مرحله آینده نگر آن قابل قبول بود.

همچنین مجریان مطالعه تصمیم بر آن گرفتند که در خلال اجرای مرحله آینده نگر ، افرادی که به خانوارهای تحت مطالعه اضافه می شوند را نیز وارد مطالعه نمایند.

چارچوب نمونه گيري

چارچوب نمونه گيري این مطالعه  منطقة ۱۳ تهران، پايتخت جمهوري اسلامي ايران است. دلايل انتخاب منطقة 13 شهری تهران به عنوان چهارچوب نمونه گيري به شرح ذیل  بوده است :

1. جمعيت ساكن اين منطقه، در مقايسه با ساكنان ديگر مناطق تهران، از ثبات بيشتري برخوردار هستند.
2. مراكز بهداشتي  درماني اين منطقه، زير نظر دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي اداره مي شوند و پژوهشکده تحقيقات غدد درون ريز و متابوليسم در چارت سازماني آن دانشگاه قرار دارد. اين ساختار، همكاري بين بخشي را تسهيل مي كند
3. مركز بهداشت منطقة ۱۳ ، از يك شبكة گسترده از رابطان بهداشت بهره مند است كه در فراخوان افراد به مطالعه، نقش بسزايي رابرعهده دارند.
4. شاخص هاي دموگرافيك (توزيع سن و جنس در جمعيت) ساكنان منطقة ۱۳ ، با كل جمعيت تهران و ايران بر حسب سرشماری نفوس و مسکن سال 75 ( سال قبل از آغاز مطالعه) همخواني دارد.

در این مطالعه از شیوه های زیر جهت گردآوری داده ها استفاده شده است.

1. مصاحبه جهت جمع آوری داده های مربوط به اطلاعات دموگرافیک، سوابق پزشکی، مصرف دخانیات، فعالیت بدنی و درد قلبی

بخش عمده پرسش‌ها، از پرسشنامه هاي معتبري كه در پژوهشهاي عمده اپيدميولوژيك بيماريهاي قلبي عروقي در ديگر جمعيتها انجام شده اند، گرفته شده است. این پرسشنامه شامل بخش های مختلف زیر می باشد.

2. معاینات بالینی جهت جمع آوری داده های مربوط به فشار خون، نبض محیطی و داده های تن سنجی ( وزن، قد، دور کمر، دور باسن و دور مچ) و معاینه تیروئید
3. ارزیابی وضعیت تغذیه جهت جمع آوری داده های مربوط به متوسط دریافت انرژی، مواد مغذی و گروه های غذایی با استفاده از پرسشنامه اعتبار سنجی شده بسامد مصرف مواد غذایی
4. داده های پاراکلینیکی : شامل انجام آزمایشات تعیین قند خون ناشتا، قند دو ساعت پس از مصرف گلوکز، پروتئین ادرار، کراتینین سرم و پروفایل چربی های خون  بر روی نمونه خون 10 تا 12 ساعت بعد از حالت ناشتا و گرفتن نوار قلب ( فقط برای افراد بالای 30 سال)
5. جهت جمع آوری کلیه داده های مورد نیاز ابتدا پروتکل های مربوطه به آنها تهیه شده و پرسشگران و نمونه گیران مطالعه جهت آشنائی با آنها آموزش دیده اند.

پیگیری مشارکت کنندگان در این مطالعه به صورت فعالانه و هر 3 سال یکبار انجام شده و تمام اندازه‌گیری‌ها دوباره تکرار می شود.

همچنین پیگیری فعال سالیانه برای ثبت پیامد بستری و فوت نیز انجام شده است.